Ertuğrul Gazi H. 680/M. 1281’de ölünce oğlu Osman Gazi kabilenin beyi oldu ve bu durumu Selçuklu Sultanı da onayladı.
Osman Gazi de babası gibi gaza ve savaşı kendine uğraş edinmekle gitgide değeri, ünü ve gücü artarak ardı ardına Karacahisar, Bilecik, Yarhisar ve İnegöl kalelerini ele geçirmiş ve Yenişehir'i görkemli ve sağlam yapılarla süsleyip kendine başkent edinmişti.
Selçuklu Sultanı II. Alaeddin, Eskişehir'i ele geçirdiği memleketlere katıp hepsini bir sancak sayarak Osman Gazi'ye verdikten sonra özgürlük ve beylik alameti olan davul ve bayrak da yolladı ki böylece Osman Gazi'nin şan ve şöhreti parlayıp yüceldi. Selçuklu sultanı Alaeddin'in yolladığı ferman ile Osman Gazi'nin buna cevabı "Feridun Bey Münşeatı"nda yazılıdır.
Osman Gazi anlattığımız gibi bir sancağın valiliğini elde ettikten on oniki yıl sonra, İran Moğolları denen İlhanlılar, Selçuklu Sultanlığı'nı tamamen ortadan kaldırınca, Selçuklu beylerinden Germiyan Oğlu Kütahya'da, Karesi (Balıkesir), Saruhan (Manisa), Aydın ve Menteşe(Muğla) ve Hamit (Isparta) Oğulları adları ile anılan yerlerde, İsfendiyar, Ramazan ve Zülkadriye Oğulları, Kastamonu, Adana ve Maraş bölgelerinde zamanla bağımsızlıklarını ilan ettikleri gibi Osman Gazi de M. 1299 yılında adına hutbe okutarak kendi bölgesinde bağımsız oldu.
Tebriz'de hüküm süren İlhanlılar tarafından, daha önce Selçuklu Sultanlığı'nın başına genel vali atanmış olup Kayseri'de oturmakta bulunan Ertana Bey, Selçuklu Sultanlığı'nın yerine mirasçı olmak hevesine kapılmış ise de yukarıda adları geçen Selçuklu Beyleri kendisine baş eğmemişler, üstelik Karaman Oğulları, Konya'da hükümet kurmuşlardır.
Daha sonra İlhanlılar da dağılıp parçalanınca bu Moğol Hanları'nın Anadolu durumu ile ilgilenme gücünü yitirmeleri üzerine adı geçen Ertana Bey, elindeki birliklerle Selçuklu Beylerini itaat altına alamayacağını anlayarak Kayseri ve çevresinin yönetimi ile yetindiğinden kaderin gidişi, Anadolu'da beyliklerin ortaya çıkmasına yol açtı.
Bundan sonra Osman Gazi, ölüm yılı olan 1324'e dek yavaş yavaş Bursa, Kocaeli ve çevresini ele geçirip Bursa’yı kendine başkent yapıp kale içindeki "Ak Künbed" adındaki manastırın içine gömülmesini vasiyet ederek bağımsızlığını ilan edişinden 24 yıl sonra ve 66 yaşında öldü.
Osman Bey, Osman Gazi ve I. Osman adlarıyla tanınan, 600 yıllık bir tarih diliminde ve üç kıtada hüküm süren Osmanlı Devleti'nin kurucusu ve ilk Osmanlı Padişahı. 1258'de Söğüt'te, Ertuğrul Gazi ve Hayme Hatun'un çocukları olarak dünyaya gelen Osman Gazi, 1281 yılında Söğüt'te Kayı Boyu'nun yönetimine geçti. Henüz 23 yaşındayken Kayı Boyu’nu yönetmeye başlayan Osman Gazi’nin, aşiretin önemli kişilerinden biri olan Ömer Bey'in kızı Mal Hatun ile yaptığı evlilikten, kendisinden sonra Osmanlı'nın başına geçecek oğlu Orhan Gazi adında bir oğlu oldu. Osman Gazi’nin daha sonra evlendiği, Ahi Şeyhleri’nden Edebali'nin kızı Bala Hatun'dan da Alaeddin adında bir oğlu vardı.
1283 senesinde babası Ertuğrul Bey'in ölümü üzerine onun yerine Anadolu Selçuklu Devleti'nin uçbeyi olan Osman Bey, beyliğini başına geçtikten sonra ilk iş olarak, Türkmen boylarını etrafında topladı. İlk Osmanlı savaşı olarak bilinen, 1284 senesindeki, Bursa'nın İnegöl kazasına 10 km uzaklıkta bulunan Hamzabey köyündeki Ermeni-Beli savaşında, Osman Gazi’nin yeğeni Baykoca şehit düştü. Takip eden sene Osmanlı tarihindeki ilk kale fethi olan Kulaca Hisar'ın fethi gerçekleşti.
Osman Bey, büyük uçbeyi olduktan sonra isyanlar, kargaşalar ve taht kavgaları içinde olan Bizans’ın durumunu değerlendirerek, İmparatorluk üzerindeki faaliyetlerine başladı. Selçuklu Sultanı III. Alaüddin Keykubad’ın, Eskişehir ve İnönü bölgelerini Osman Gazi'ye vermesinin ardından, 1291 yılında İnegöl Tekfuru ile savaşıp Karacahisar'ı alarak, Sakarya taraflarına akınlar düzenleyen Osman Gazi, amcası Dündar Bey’i, Bizans Tekfurları ile ilişki kurduğu için 1298 yılında öldürttü.
Karacahisar, Bilecik, Yarhisar, İnegöl ve Yenişehir'i Osmanlı topraklarına katmasının ardından 1288'de beyliğin başkentini Bilecik'e taşıyan Osman Gazi, birçok tarihçi tarafından Osmanlı İmparatorluğu'nun kuruluş tarihi olarak kabul edilen 1299'da "büyük uçbeyi" oldu.
Bizans ile yapılan ilk savaş olan Koyunhisar Savaşı'nın kazanılmasıyla, Osman Bey'in adı ve Osmanlı Beyliği, Anadolu çapında tanınmış oldu. Buna dayanarak bazı tarihçiler, Osmanlı İmparatorluğu'nun kuruluş tarihi olarak 1299 yerine, Koyunhisar Savaşı'nın kazanıldığı 27 Temmuz1302 olarak kabul ederler. Savaşın bir başka sonucu da Anadolu'dan, Osman Bey'in safında savaşmak üzere Batı Anadolu'ya yapılan ve Osmanlı’nın ilerlemesini hızlandıracak sonuçlar doğuran göçler oldu.
1303'de İznik kuşatıldı ve Marmaracık Kalesi fethedildi. Devam eden fetihlerle, 1306'da yapılan Dinboz Savaşı sonunda Kestel, Kete ve Ulubad kalelerinin alınmasının ardından Osmanlı, tarihinin ilk askeri antlaşmasını imzaladı.
1308 yılında Karahisar’ın fethiyle, bölgenin önemli ticari ve sosyal merkezlerinden biri olan İznik ablukaya alındı ve böylece Bizans'ın ticari yollarına hakim olundu. Zor durumda kalan Bizans halkından ve valilerinden, Harmankaya valisi Köse Mihal gibi müslüman olan ve kalesiyle Osmanlılar’a katılanlar oldu. Mihal’in yardımlarıyla Lefke, Mekece ve Akhisar bölgelerinin alınmasının ardından Osman Gazi, 1315 senesinde Bursa'yı da kuşattı ancak ele geçiremedi. Osman Gazi ayrıca, 1317 yılında Karatekin, Ebesuyu, Tuzpazarı, Kapucuk ve Keresteci kalelerini fethetti, Akçakoca ve Kocaeli bölgelerini de Osmanlı topraklarına dahil etti.
Sağlığının bozulmasının ardından 1320'de hükümdarlığı devrettiği oğlu Orhan Gazi, Osman Bey’in ölümünden önce, 1321'de Mudanya ve Gemlik'i, 1323'de Akyazı ve Ayanköy'ü, 1324'de Karamürsel ve Karacabey'i, 1325'te de Orhaneli'ni Osmanlı topraklarına dahil etti.
1326'da Bursa'da Nikris hastalığından ölen Osman Gazi’nin geriye bıraktığı mal varlığı, bir at zırhı, bir çift çizme, birkaç tane sancak, bir kılıç, bir mızrak, bir tirkeş, birkaç at, üç sürü koyun, tuzluk ve kaşıklıktan ibaretti. Osman Gazi’nin türbesi Bursa'dadır.
Osman Gazi, babası Ertuğrul Gazi'den yaklaşık 5000 km² olarak devraldığı Osmanlı toprağını oğlu Orhan Bey’e 16000 km² olarak devretti. Osman Bey'in zamanında ilk Osmanlı parası olan "akçe", basıldı. Osman Gazi, Türk geleneklerine bağlı kalarak, beyliğe katılan yerleri kardeşine, oğluna ve silah arkadaşları arasında bölüştürdü. Kardeşi Gündüz Bey'e Eskişehir'i, oğlu Orhan Gazi'ye Karacahisar, Hasan Alp'e Yarhisar, Turgut Alp'e İnegöl bölgesi gibi Osmanlı'nın uç bölgelerini veren Osman Gazi, sınırların korunarak genişletilmesi planladı.
Osman Gazi fetihlerin yanı sıra, fethedilen yerlerin idareleri için gerekli teşkilatların da kurulmasına öncülük etti. İhtiyaca göre kanun mahiyetinde verdiği emirlerde Selçuklu kanunlarından da yararlanan Osman Gazi zamanında ilk kez vergi alındı. Selçuklular zamanında geçerli olan tımar yöntemi Osman Gazi zamanından itibaren sürdürüldü.
Dürüst, cesur, cömert ve tedbirli kişiliğiyle tanınan Osman Gazi, adaletli bir devlet adamı olarak bilinirdi. Osman Gazi’nin, Orhan Bey, Pazarlı Bey, Çoban Bey, Hamid Bey, Alaeddin Ali Bey, Melik Bey, Savcı Bey adında yedi erkek çocuğu ve Fatma Hatun adında da bir kız çocuğu vardı.
