Türkler'in ilk kurdukları imparatorluk Hun İmparatorluğu'dur

Türkler' in ilk kurdukları imparatorluk Hun İmparatorluğu' dur. Türkler' in daha eskiden de devletler kurduklarını biliyoruz ama Hun Devleti çok geniş bir saha üzerinde başka milletleri de idaresi altına alan büyük bir devlet olduğu için, ona imparatorluk adını veriyoruz. Hun İmparatorluğu Hun Türkleri tarafından M.Ö 220 yılında kuruldu. Hunlar bugünkü Moğolistan bölgesinde kuruldu. Hunlar bugünkü Moğalistan bölgesinde, yani Çin' in kuzey-batısında yaşıyorlardı. Bu bölgede hakimiyet kurdukları ve genişlemeye başladıkları için Çinliler onları büyük bir tehlike sayıyorlardı. Gerçekten Hunlar, askerlikteki üstünlükleri sayesinde Çin ordularını devamlı bozguna uğratıyorlardı.

Bu yüzden Çin Devleti, Hun saldırılarını önleyebilmek için Hun-Çin sınırı boyunca büyük bir duvar örmeye başladı. Çin Seddi veya Büyük Çin Duvarı denen savunma hattı işte böyle ortaya çıkmıştır. (M.Ö.214). Sonraları Ming Hanedanı zamanında yenilenen bu büyük duvarın bazı kısımları çok sağlam bir şekilde günümüze kadar ayakta kalmıştır. İlk büyük Hun hükümdarı Teoman Yabgu' dur (M.Ö. 220). O zamanlarda Türk hükümdarlarına "Yabgu" deniyordu. Teoman Yabgu birbirinden ayrı yaşayan Türk boylarını birleştirerek ilk Türk birliğini gerçekleştirmişti. Bu çağda Türkler' in askeri üstünlüklerinde süvarilerin pek önemli bir yeri vardı. Çinliler atla çekilen savaş arabaları kullanıyorlardı ama süvari orduları yoktu.

Türk atlıları çok sür'atli hareket kaabiliyetine sahip oldukları için Çin birliklerini istedikleri yerde çeviriyorlar, düşman olunca da çabucak çekiliyorlardı. Onlara ummadıkları anda birdenbire hücum ediyorlardı. Çinliler bu yüzden ordularını Hunlar gibi donatmak zorunda kaldılar; askerlerini Hunlar gibi giydirdiler. Ama ne çin Duvarı, ne Çin orduları, Hunlar' ın Çin içlerine kadar girmelerini engelleyebildi. Teoman Yabgu' dan sonra Hun tahtına oğlu Mete Yabgu geçti. Mete zamanında Hun İmparatorluğu' nun toprakları Japon Denizi' nden Hazar Denizi' ne kadar uzanıyordu. Bu topraklarda çeşitli Türk kavimlerinin yanısıra öbür Altaylı kavimler de yaşıyorlardı. Mete devri, Hun İmparatorluğu' nun en parlak devridir. (M.Ö.209-174)

Hunlar zamanında Çinliler medeniyet bakımından çok ileri bir durumdaydılar. Hem nüfusları ve orduları çok kalabalık, hem medeniyetleri parlak olduğu halde Hunlar' la başbaşa çıkamadılar. Bu da gösteriyor ki, Hun başarısının sebebi yalnızca askeri güç değildi. Gerçekten Hunlar teşkilatçılık ve idare bakımından çok gelişmişlerdi. O sırada Çin' in ayrı ayrı prenslikler halinde bulunmasından da faydalanarak, Kuzey Çin' de sık sık iktidari ele alıyorlardı. Fakat Çinliler' in şehir hayatına kapılan sınır boyu Türkleri yavaş yavaş Çinlileşiyor.

Çinli prenseslerle evlenen Hun hükümdarlarının saraylarında Çin adet ve gelenekleri yerleşiyordu. Mete' den sonra gelen Yabgular zamanında Çinliler' le ilşkiler arttı. Özellikle evlenme yoluyla Türk ve Çin hükümdar aileleri arasında yakınlıklar doğdu. Bu yakınlıklar ise Hunlar' ın iç işleri bakımından birçok karışıklıklara yol açtı. Yine de Hun İmparatorluğu Milattan Önce Birinci Yüzyılda ise Türk beyleri arasında taht kavgaları bildiğine arttı. Çinliler de bu kavgalardan faydalanarak, Türkler' i zayıflatmayı bildiler. Ancak Çinliler' in Hohanşu dedikleri Yabgu devrinde devlet eski gücünü biraz olsun toparlayabildi.

Milattan onraki ilk yüzyılda Hun İmparatorluğu Doğu ve Batı Hunları olmak üzere iki ayrı devlete bölündüler. Bunlara Güney ve Kuzey Hunları da denir. Milattan sonra üçüncü yüzyılın başlarında (220) başka bir Türk kavmi olan Siyenpi' ler Hunlar' la iktidar mücadelesine giriştiler. Sonunda Moğollar' ın ve bazı Türk boylarının da yardımıyla Hunlar' ın Hunlar' ın hakimiyetine son verdiler. Büyük Hun İmparatorluğu tarihte bilinen eski imparatorlukların en büyüğü idi. Hun hükümdarlarından Mete, Hohanşu ve Çiçi Yabgular, dahi denecek kadar büyük birer kumandan ve devlet adamı idiler. Bu büyük şahsiyetler hakkında Çin tarihlerinde verilen bilgiler, en büyük düşmanlarının bile onlara hayran kaldıklarını gösterir.

Batı Hun Devleti

Siyenpiler ile yaptıkları savaşları (220) kaybettikten ve Asya' daki Büyük Hun İmparatorluğu dağıldıktan sonra Hunlar' ın bir kısmı Dinyeper Nehri ile Aral Gölü doğusu arasındaki bölgeye yerleştiler ve Dördüncü Yüzyıl' ın ortalarına kadar orada yaşadılar. Bu tarihten itibaren Batı' ya akın etmeye başladılar. Hunlar' ın yurtlarını niçin bırakıp göçettikleri iyice bilinmiyor, herhalde geçim şartlarının bozulması onları bu işe zorladı. Hakanları Balamır' ın idaresinde Volga' dan Batı' ya doğru ilermeye başladılar. O tarihlerde Kuzey Karadeniz' den Macaristan' a kadar olan yerlerde Cermen asıllı kavimler oturuyorlardı. Hunlar önce bunlardan Doğu Gotları' na hücum edip dağıttılar. (374), arkasından Batı Gotları' nı mağlup ederek dağıttılar. (374) arkasından Batı Gotları' nı mağlub ederek onların ülkesine girdiler (375).

Doğu' dan Batı' ya doğru uzanan Hun akınının yerinden-yurdundan ettiği biçok kavimler böylece Batı' ya itilerek Roma İmparatorluğu topraklarını altüst ettiler. Kuzey Karadeniz' den İspanya' ya kadar her taraf allak-bullak oldu. Avrupa' nın etnik manzarasını değiştiren bu büyük hadiseye tarihte "Kavimler Göçü" denir. Dördüncü Yüzyıl' ın sonunda Hunlar Batı' da Tuna' yı geçerek Balkanlar' a indiler, Doğu' da da Kafkaslar' dan Anadolu' ya girdiler. Bu ikinci akıncı kolu Güney Anadolu' dan Suriye' nin Akdeniz kıyılarına ve Kudüs' e kadar yıldırım hızıyla ilerledi.

Sonbaharda aynı yoldan Azerbaycan' a döndü. Roma İmparatorluğu bu akından o kadar şaşırmıştı ki, her tarafta Hunlar hakkında akıl-almaz hikayeler anlatılıyordu. Batı' da ise balamı' ın oğlu Ildız' ın komutasindaki Hun süvari birlikleri Bizans İmparatorluğu' nu barışa zorladı, Batı Roma İmparatorluğu ise kendi ülkesini talan eden barbar kavimler (gotlar, Vandallar, Burgondlar, Saksonlar ilh.) karşısında Hunlar' la anlaşma yoluna gitti.

Ildız' dan sonra Hun tahtına geçen Karaton ve Rua zamanlarında Hunlar Bizans' ı yıllık vergiye bağladılar, Batı Romayı da barbar kavimlerin ve Bizans' ı istila tehditlerine karşı korudular. Hun gücü bir masal gibi bütün Avrupa' yı adeta büyülemiş ve korkutmuştu. Bu korkunun izlerini Batı milletlerinin hafızalarında hala bulabiliyoruz. Hun İmparatorluğu Rua' nın 434' de ölmesi üzerine devletin başına Atilla geçti. Atilla, Rua' nın kardeşlerinden Muncuk' un oğlu idi. Amcaları Aybars ve Oktar İmparatorluğun sağ ve sol kanat hanları idi. Atilla kardeşi Bleda ile birlikte hükümdar oldu, ama asıl idare ve kudret Atilla' nın elindeydi. Atilla' nın hükümdarlık devri Hun İmparatorluğu' nun altın çağıdır. O tarihte Hunlar Volga Nehri' nin doğusundan bugünkü Fransa' ya kadar olan bölgeye hakim olmuşlardı. İdareleri altında çeşitli Türk boyları da dahil olmak üzere tam kırk beş kavim yaşıyordu ki, bunların çoğu şimdiki Avrupa milletlerinin dedeleridir.

Bütün dünyada Atilla' nın karşısına çıkacak hiçbir kuvvet yoktu. Hun hakimiyeti Manş Denizi' ne kadar ulaşmıştı. Bizans kendisini devamlı baskı altında tutup vergiye bağlayan bu kuvvetten kurtulmak için Hunlar arasına nifak sokma yolunu denedi. Çeşitli sebeplerden Atilla idaresiyle uzlaşmayan Hun beylerini Bizans' a davet ediyor, onları yüksek makamlara geçiriyor, Atilla' ya karşı kendilerine yardım vadediyordu. Atilla nihayet Bizans' ı ortadan kaldırmak üzere harekete geçip ordularıyla Trakya' ya girdiği sırada meşhur Roma kumandanı ve konsulü Aetiüs araya girdi ve kendi oğlunu Atilla' ya rehin vererek Bizans' ın barışı koruyacağına kefil oldu. Bu seferden yedi yıl sonra Bizans artık Hunlar' a bağlı bir devlet haline gelmişti: Her yıl ödedikleri yıllık vergiyi üç katına çıkaracak ve bir defaya mahsus olmak üzere altı bin libre altın ödeyeceklerdi.

Atilla 451 yılında Batı Roma İmparatorluğu topraklarının bşr kısmı üzerinde hak iddia ederek (Roma prensesi ile nişanlıydı), harekete geçti. Romalılar o zaman Hunlar' ın kovaladığı diğer Barbar kavimlerden de topladıkları kuvvetlerle iki yüz bin kişilik bir ordu kurup Paris yakınlarında Atilla' nın karşısına durdular. Atilla' nın ordusunda da Hunlar' ın yanısıra başka kavimlerden yüzbine yakın asker vardı. Orleans yakınında bütün bir gün yapılan bir savaşta her iki taraf on binlerce kayıp verdiği halde kimin yendiği belli olmadı, ama gece olunca Romalılar ve müttefikleri savaş alanından çekildiler.

Atilla onları o sırada takip etmedi, geri dönüp ordusuna çekidüzen verdikten sonra Roma'ya doğru yürüdü. Po Ovası' na geldi. Roma' da halk korku ve panik içindeydi. Senato, ne pahasına olursa olsun barış yapılmasından yanaydı. Barış teklifini yapacak hey' etin başında papa vardı: Papa, hıristiyan dünyasını kurtarmak üzere bizzat Atilla' nın huzuruna çıktı ve Roma' nın kendisine boyun eğdiğini bildirdi. Bunun üzerine barış yapıldı. Atilla 452 yılında 60 yaşında iken şüpheli bir şekilde öldü. Yerine sırasıyla oğulları İlek, Dengizik ve irnek, Hun Hakanı oldular. Bu sonuncular önceki Hun hakanları gibi başarılı olamadı. 470 yılında Batı Hun İmparatorluğu artık dağılmıştı

KAYNAK: Tarihte Türkler-Prof.Dr.Erol Güngör